A Voz de Vilalba
Ramón Chao Rego (Vilalba, 1935) lembra a figura do seu
irmán Xosé, desde a súa infancia na capital da Terra Cha, pasando pola difícil
etapa en Ferrol nos estertores do franquismo e, finalmente, o afianzamento do
seu compromiso coa nosa terra, trala publicación de Eu renazo galego.
Moncho Paz
- Cando Pepe marcha ao
seminario de Mondoñedo e logo faise crego, prodúcese un fondo distanciamento
entre vós.
- A nosa nenez foi moi
doce. Durmiamos abrazados, e sempre estabamos xuntos xogando na rúa. Falabamos
castelán, tamén na casa, e iso que o meu pai presumía de galeguista e
republicano. De feito, nas tarxetas do hotel Chao poñía Vilalba (Galiza) e non
España. A estadía de Pepe en Mondoñedo separounos, en moitos aspectos.
- O voso pai, anticlerical,
intentou que Pepe non fose consagrado.
- Así o contou Pepe
nalgunha entrevista. Os meus pais e máis eu fumos a Roma para asistir ao acto da
súa ordenación sacerdotal. Correu o cargo do papa Pío XII, nas catacumbas de San
Calixto. Eu tiña vinte anos e xa vivía en París; e gardo por algures unha
foto na que estou chorando e bicándolle as mans. Ese día deume a
comunión; foi a segunda e derradeira vez na miña vida. Naquela época non
nos levabamos ben: o Pepe era moi conservador (o noso pai chamáballe
Torquemada) e eu “compañeiro de ruta” dos comunistas. Estivemos alonxados unha
ducia de anos, e retomamos a relación cando se convertiu nun home
reivindicativo.
- Gabriel Pita da Veiga,
o crego de Vilalba, tivo gran influencia en Pepe; pero tamén en Rouco Varela ou
en Bernardo García Cendán.
- Queríaselle moito a don
Gabriel na vila. A xente estaba dividida entre os seus partidarios e os de don
Joseito, o coadxutor. A este último seguíanno as mulleres, pois era novo e ben
prantado, e polo visto tiña tuberculose, o que lle engadía un certo morbo.
Rouco para nós era Tucho, queriamolo moito por aquel entón; tiña un humor moi
xovial e ía con frecuencia polo hotel Chao. A min non me parecía un rapaz con
moita vocación, pero era traballador e perseverante. E Bernardo fora alumno de Pepe no
seminario de Mondoñedo; cando o meu irmán viña a Paris, non se aloxaba na nosa
casa, senon en Meudon co Bernardo, na parroquia de Rabelais, onde en
1551 o escritor francés bosquexou os seus personaxes Gargantúa, Pantagruel e
outros. Naquel
intre a parroquia estaba a cargo de André Aubry, terceiromundista
que percorreu América Latina ata establecerse en Chiapas, onde creou o Instituto de Estudios Mayas, organismo
básico para a actividade do Exército Zapatista. Bernardo fixo en Meudon unha gran amizade cunha monxa
encantadora, que unha vez apareceu por Vilalba. Eu animábao moito para que se uniran,
como o seu deus mandaba; pero iso non ocorriu nunca, lamentablemente.
- E como foi a vosa
relación con Fraga, outro vilalbés?
- Cordial. Cando eu tocaba
o piano de raparigo, Fraga viña pola casa a escoitar O lago de Como, de Gallas. Concedeume becas, para irme a Madrid e
despois a Paris, sabendo que era fillo dun republicano e que a miña tendencia
política tamén ía nesa liña. Viña a Paris e convidabanos a xantar (á
miña muller e a min), sen facer ningunha alusión sobre iso. En 1997
otorgoume o Premio Galicia de Comunicación, dotado cun millón de pesetas. Nunca
fun da súa corda, e ben o sabía. Tampouco ignoraba que en Vilalba tiña dous
opositores nos irmáns Chao; de feito, un acólito de Fraga pediulle unha vez a Pepe
que, se non os votaba, alomenos non fixese propaganda contra eles.
- A etapa de Pepe en
Santa Mariña do Vilar foi sorprendente, de xeito especial polo seu compromiso
cos máis desfavorecidos.
- Aínda estabamos
distanciados, tamén xeograficamente, pois eu residía en París. O ambiente que
se respiraba en Ferrol naqueles anos era certamente duro, con enfrontamentos
constantes entre os “grises” e o movemento obreiro, co cal moitos cregos
amosaban a súa solidariedade, entre eles Pepe. Entereime cando o xulgaron e non
o podía crer. Pepe sempre manifestou o seu desacordo co exceso de poder por
parte dalgúns cregos; e predicaba co exemplo. Non quería cobrar nin polos bautizos
nin por impartir os demais sacramentos. Botou dezasete anos en Santa Mariña e,
ao pouco de morrer Franco, por fin deixou o ministerio sacerdotal.
- E regresou a Vilalba.
Unha volta ás orixes. Que lembras daquel cambio radical que experimentou o teu
irmán?
- Viámonos máis a miúdo,
e tiñamos longas conversas; eu animeino a deixar todo o tinglado da Igrexa,
pero seguía a ter a fe moi arraigada. Cando publiquei O lago de Como en 1983 deixei de frecuentar a vila, debido aos
malentendidos que provocou o libro, e atopabámonos en Compostela e na casa de
Bastavales. Por un xiro do destino, Pepe coñecera a Sari en Vilalba; a decisión
de casar con ela supuxo un cambio radical no meu irmán, axudoulle a atopar o
equilibrio vital. Sari traballaba nunha editorial e dedicábase á venda de
libros de humanidades; e así chegou un día ata o lar da Chouzana, para
ofrecerlle uns volumes da historia de Galiza. Coñecela foi a súa salvación. Foi
na época na que Pepe estaba a organizar as romaxes, como a do Pedregal de Irimia
–onde nace o Miño– e na que afianzou o seu compromiso galeguista, coa publicación
de Eu renazo galego, que escribiu en
Vilalba e que máis tarde completaría con Para
comprendermos Galicia. Pensei que naquel intre deixaría a Igrexa para
sempre, pero non foi así. Eu acababa de publicar Después de Franco, España na editorial Felmar e falei co editor
para que fixesen o mesmo co libro do Pepe, La Iglesia en el franquismo. Tamén
conseguín que colaborara na revista Triunfo, onde escribiu varios artigos. Cando
Pepe se fixo profesor de galego, comezamos a entendernos na noso idioma, pois
na nenez e mocidade empregabamos basicamente o castelán.
- A figura de Prisciliano
foi unha reivindicación común.
- Pepe
dedicoume o seu libro Prisciliano.
Profeta contra o poder. A primeira vez que escoitamos falar del foi no
hotel Chao. O noso pai invocaba a autoridade de Unamuno contra o mito de
Santiago, cando o filósofo afirmaba que ningunha persoa culta, por moi católica
que sexa, pode pensar que en Compostela están os restos do apóstolo. Desde
entón, Prisciliano convertiuse para nós nunha figura familiar, pero mítica. Na
actualidade estamos a promover a asociación Amigos
de Prisciliano, que ten a Jean-Claude Carrière como presidente “herético” e
conta con moitos apoios no mundo da cultura galega: Méndez
Ferrín, Manolo Rivas, Alonso Montero, Magarita Ledo, Aurichu Pereira e Beiras,
entre outros.
_____________________
Na fotografía, Ramón Chao con Ignacio Ramonet (ao fondo), Sari Quiñones e Pepe Chao.
